ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜੀ ਮੋਬਾਈਲ ਨਿਰਭਰਤਾ

ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀਕਰਨ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਰਟਫੋਨ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੇ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੋਬਾਈਲ ਤਕਨੀਕ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਿੱਖਿਆਤਮਕ ਫਾਇਦੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਸਮਾਰਟਫੋਨਾਂ 'ਤੇ ਅਤਿ ਨਿਰਭਰਤਾ ਨਿਰਾਸ਼ਾ, ਘਟੀਆ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਸਿਹਤ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਮੋਬਾਈਲ ਨਿਰਭਰਤਾ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਰਵਾਇਤੀ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਰਗਰ ਤਰੀਕੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।

ਮੌਜੂਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ
ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੇ ਹਾਲੀਆਂ ਅਧਿਐਨ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਲ੍ਹੜ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਫੋਨਾਂ 'ਤੇ ਦਿਨ ਦੇ 7-9 ਘੰਟੇ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਕਸਰ ਸਮਾਜਿਕ ਮੀਡੀਆ, ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਸਟ੍ਰੀਮਿੰਗ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰੁਝਾਨ ਸਿੱਖਿਆਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਵਿਚ ਚਿੰਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਵਿਕਾਸ 'ਤੇ ਵੱਧ ਸਕਰੀਨ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਮਾਰਟਫੋਨ ਸਿੱਖਣ ਨੂੰ ਵੱਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਭੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਰੋਤ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਨਾਲ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸੰਬੰਧ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰੀ ਹੈ।"

ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨਾ
ਮੋਬਾਈਲ ਨਿਰਭਰਤਾ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹੈ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੋਬਾਈਲ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਰੁਝਾਨਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਵੱਧ ਸਕਰੀਨ ਸਮੇਂ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਡਾਇਰੀ ਰੱਖਣਾ ਜਾਂ ਸਕਰੀਨ ਟਾਈਮ ਨੂੰ ਟਰੈਕ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਐਪਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਫੋਨਾਂ 'ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਨਿਰਭਰਤਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਕਾਰਗਰ ਤਰੀਕੇ

1. ਸਪਸ਼ਟ ਸੀਮਾਵਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰੋ: 
   ਫੋਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰੋ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਭੋਜਨ ਦੌਰਾਨ "ਫੋਨ-ਮੁਕਤ" ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਭਿਆਸ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਥੀਆਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਬਿਹਤਰ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
2. ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥਾ ਨਾਲ ਉਪਯੋਗ ਕਰੋ: 
   ਸਮਾਜਿਕ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਬੇਵਜਹ ਸਕ੍ਰੋਲ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਇ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੇ ਫੋਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਐਪਸ ਜੋ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਟਾਸਕ ਮੈਨੇਜਰ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ, ਸਮਾਰਟਫੋਨਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਭੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
3. ਆਫਲਾਈਨ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ:
   ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਐਕਸਟ੍ਰਾਕੁਰਿਕੁਲਰ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਜਾਂ ਸ਼ੌਕਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੇਣਾ ਸਕਰੀਨਾਂ ਤੋਂ ਧਿਆਨ ਹਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਚਾਹੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਖੇਡ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ, ਕਲਾ ਕਲਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਇੰਟਰੈਕਸ਼ਨ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
4. ਮਾਇੰਡਫੁਲਨੇਸ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰੋ:
   ਰੌਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮਾਇੰਡਫੁਲਨੇਸ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਫੋਨਾਂ ਨੂੰ ਚੈਕ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਧਿਆਨ, ਗਹਿਰੀ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਅਭਿਆਸਾਂ ਜਾਂ ਯੋਗਾ ਨਾਲ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਚਿੰਤਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।
5. ਇੱਕ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਣਾਓ: 
   ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੋਬਾਈਲ ਵਰਤੋਂ ਬਾਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਗਰੁੱਪ ਬਣਾਉਣਾ ਆਪਸੀ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਾਥੀ ਦਬਾਅ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰੇਰਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ; ਜਦੋਂ ਦੋਸਤ ਇਕੱਠੇ ਸਕਰੀਨ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦਾ ਵਚਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਸਫਲ ਹੋਣਗੇ।
6. ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਕਰੋ: 
   ਲਗਾਤਾਰ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨਾਂ ਫੋਨਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਰੀ ਇੱਛਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੇ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਸੈਟਿੰਗਜ਼ ਨੂੰ ਕਸਟਮਾਈਜ਼ ਕਰਕੇ ਧਿਆਨ ਭੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਘੱਟਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਧਿਐਨ 'ਤੇ ਵਧੀਆ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
7. ਟੈਕ-ਫ੍ਰੀ ਜ਼ੋਨ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰੋ: 
   ਘਰੇ ਜਾਂ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਟੈਕ-ਫ੍ਰੀ ਜ਼ੋਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਨਾ—ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੈੱਡਰੂਮ ਜਾਂ ਕਲਾਸਰੂਮ—ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਮ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਬਿਨਾਂ ਆਪਣੇ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਦੀ ਆਕਰਸ਼ਣ ਤੋਂ।

ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਮੋਬਾਈਲ ਆਦਤਾਂ ਵੱਲ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਕੂਲ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਲਿਟਰੇਸੀ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਲਾਗੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਸਕਰੀਨ ਸਮੇਂ ਦੇ ਖਤਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਸਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੀ ਸਕਰੀਨ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਕਰਕੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਮਾਡਲ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਧੁਨਿਕ ਸ਼ਿੱਖਿਆ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਸੰਬੰਧ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਕੇ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੋਬਾਈਲ ਡਿਵਾਈਸਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਘਟਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਅਕਾਦਮਿਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿਹਤ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਉਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਕੁਝ ਕੌਸ਼ਲ ਵਿਕਸਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਲਗਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਆਉਣਗੇ।

ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿੱਖਿਆ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ , "ਤਕਨੀਕ ਇੱਕ ਉਪਕਰਨ ਹੈ; ਇਹ ਉਸਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।" ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮੋਬਾਈਲਾਂ ਦੀ ਵੱਧ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੁਆਰਾ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਮਾਰਟਫੋਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਣ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨਾ ਕਿ ਉਹ ਮੋਬਾਈਲ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਰੋੜਾ ਬਣਾਉਣ।
 

ਸੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ 
ਵਿਗਿਆਨ ਅਧਿਆਪਕ 
ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ,ਪੰਜਾਬ।